5.12.2017 / Hlýnun jarðar af mannavöldum er staðreynd. Ein meginorsök hennar er síaukin losun koltvísýrings í andrúmsloftið. Þetta er bráður vandi og mikilvægt að draga sem hraðast úr þessari losun og jafnframt auka bindingu koltvísýrings. Íslendingar búa að aldarlangri reynslu sem nýta má til að klæða landið gróðri og auka bindingu.
Engum ætti að dyljast nauðsyn þess að draga úr losun koltvísýrings. Til þess eru nokkrar leiðir. Miklu skiptir að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis en ekki er síður mikilvægt að binda kolefni sem hefur safnast fyrir í andrúmsloftinu á undanförnum áratugum og öldum. Jafnframt þurfum við að gera ráð fyrir bindingu þess sem losað verður í framtíðinni. Vísindamenn hafa rökstutt að til þess að ná því markmiði Parísarsamkomulagsins, að meðalhiti á jörðinni hækki ekki um meira en tvær gráður fram til aldamótanna 2100, verði að binda meira CO2 en við losum.
Þáttur landnýtingar stór
Losun gróðurhúsalofttegunda á Íslandi stafar að langstærstum hluta af landnotkun og vistkerfum sem hafa raskast vegna landnotkunar. Þar eru tveir þættir stærstir, land sem hefur misst gróðurþekju og svo framræst votlendi. Við getum snúið þessari þróun við með endurhæfingu hnignaðs og örfoka lands, sem og endurheimt framræstra votlenda. Hækkuð vatnsstaða í jarðvegi kemur í veg fyrir aðstreymi súrefnis og hægir því mjög á loftháðu niðurbroti lífræns efnis, sem við alla jafna köllum rotnun. Þar með dregur stórlega úr losun CO2 . Þessu er auðvelt að ná fram með endurheimt framræsts lands, sem við eigum nóg af.
Þótt framræsing votlenda hafi valdið gjörbyltingu í íslenskum landbúnaði á síðustu öld er staðreyndin sú að eingöngu 13% af hinu framræsta landi eru nýtt til túnræktar. Það sem eftir stendur er í mjög lítilli notkun. Það eru því mikil tækifæri fólgin í því að endurheimta votlendi án þess að ganga þurfi á núverandi ræktunar- eða beitiland. Þannig má draga verulega úr losun CO2. Sama gildir um örfoka land. Minnst af því er hluti af mikilvægasta beitilandinu okkar í dag.
Losun stöðvast og binding hefst
Hafa verður í huga að í jarðvegi þeirra auðna sem myndast hafa við gróðureyðingu af mannavöldum frá landnámi er enn mikið magn lífrænna efna. Þau eru enn að rotna og við það losnar ómælt magn koltvísýrings út í andrúmsloftið. Það er því áhrifamikil loftslagsaðgerð að græða upp auðnir Íslandsog ef öflugur gróður vex þar sem áður var auðn stöðvast ekki aðeins losunin heldur hefst mikil binding í staðinn.
Kolefnisbinding verður fyrir tilstuðlan gróðurs sem tekur upp koltvísýring og breytir honum í lífræn kolefnissambönd með ljóstillífun. Sumar tegundir mynda rúmmikinn plöntuvef, svo sem trjáviður, þar sem mikið kolefni geymist. Jafnframt berast kolefnissambönd frá rótarkerfi plantnanna, sem og með niðurbroti lífræns efnis. Þetta stuðlar að myndun lífræns efnis í jarðveginum, en jarðvegurinn er einn mikilvægasti kolefnissvelgurinn á þurru landi. Rotnandi plöntuhlutar, sina, lauf, trjágreinar, trjábolir og rætur stuðla einnig að myndun lífræns efnis í jarðvegi. Við getum þannig greint á milli mismunandi kolefnissvelgja í náttúrunni þar sem kolefni safnast fyrir til viðbótar við það kolefni sem er í andrúmslofti, sjó og bergi.
Möguleikarnir miklir
Ísland er auðugt land að ýmsum náttúrugæðum, en okkur hefur tekist misvel að nýta þau og skila áfram til næstu kynslóða. Þannig er því t.d. háttað með jarðveg, eina mikilvægustu auðlind okkar, sem við reiðum okkur á til allrar ræktunar. Ef enginn gróður er til að vernda viðkvæman jarðveginn, hnignar landinu. Við eigum því miður allt of mörg dæmi um slíka hnignun og jarðvegsrofið sem verður í kjölfarið. Ástæðan er sú hvað íslenskur jarðvegur er á margan hátt sérstakur, bæði frjósamur og viðkvæmur í senn. Einn helsti eiginleiki hans, sem við eigum að nýta okkur, er að hann getur bundið mjög mikið kolefni. Með endurheimt hnignaðs lands getum við því bæði aukið frjósemi lands og um leið dregið úr gróðurhúsaáhrifum vegna landnýtingar á Íslandi. Þetta er borðleggjandi dæmi sem allir hagnast á.
Möguleikar til kolefnisbindingar á Íslandi eru miklir, einmitt vegna þess hversu illa landið er leikið. Við erum rík að illa förnu landi en auðnasvæði þekja um 40% landsins. Þar hefur jarðvegur fokið brott og þetta land mætti nýta til bindingar kolefnis með tiltölulega einföldum aðgerðum, með því að gæða þau gróðri. Þar með mætti draga úr þeirri losun sem stafar frá illa förnu landi og að auki binda kolefni úr andrúmsloftinu.
Þekking og reynsla til staðar
Þegar gróðurlítið eða gróðurlaust land grær upp tekur kolefni að safnast upp í jarðvegi, rótum og þeim vexti sem sést ofanjarðar. Mesta bindingin verður þar sem gróður er ríkulegur. Hraðvaxta skógur getur bundið tuttugu tonn af koltvísýringi á hverjum hektara á ári og jafnvel talsvert meira. Á upphafsstigum landgræðslu á örfoka landi er bindingin um einn tíundi af þessu, enda er þá markmiðið að stöðva jarðvegsfok og aðra hreyfingu jarðvegsyfirborðsins til að búa í haginn fyrir landnám annarra tegunda, svo sem birkis, sem er mjög öflugur landnemi á endurheimtu landi ef fræuppsprettur eru til staðar.
Með starfi Landgræðslu ríkisins og Skógræktarinnar í rúma öld hafa Íslendingar öðlast reynslu og þekkingu á því hvernig megi endurheimta gróður á auðnum landsins. Þannig er andhnignunarferlunum sem eru að verki á auðnasvæðum og stuðla að kolefnislosun snúið við. Í staðinn kemur gróður sem bindur kolefni og stuðlar að myndun frjósamrar moldar. Við erum í þeirri stöðu að það land sem er endurheimt stuðlar að auknum landgæðum, eykur loftgæði og hjálpar okkur að uppfylla ýmsar alþjóðlegar skuldbindingar um loftslagsmál, lífríki og heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna. Þar að auki hjálpar uppgræðsla lands okkur að ná því markmiði að landnýting framtíðarinnar verði sjálfbær.
Jóhann Þórsson, Landgræðslunni
Auður Magnúsdóttir, LbhÍ
Edda S. Oddsdóttir og
Pétur Halldórsson, Skógræktinni
Þessi grein birtist í aukablaði Bændablaðsins 30. nóvember. Blaðið var gefið út í tilefni af ráðstefnu um möguleika í kolefnisbindingu sem verður haldin í Bændahöllinni í Reykjavík þriðjudaginn 5. desember á alþjóðlegum degi jarðvegs. Það eru Landgræðsla ríkisins, Landbúnaðarháskóli Íslands, Skógræktin og Bændasamtök Íslands sem standa sameiginlega að viðburðinum.
